Elementlerin radyoaktif izotopları (radyonüklidler) çevrede -toprakta, suda, havada-doğal olarak bulunur ve radyonüklidler aracılığı ile radyasyona maruz kalırız. Bunun dışında doğal olmayan, insan yapımı yollarla da radyasyona maruz kalabiliriz. Örneğin tıbbi tedavilerde kullanılan cihazlar aracılığı ile ve nükleer enerji santrallerinde radyoaktivite sızıntısı durumunda.
Nükleer enerji santralinde radyoaktivite sızıntısı olması durumunda, tesis çevresinde hava, toprak, su ve gıda ürünleri, reaktör içinde üretilen ve “nükleer fisyon ürünleri” olarak da bilinen radyoaktif ürünlerle kontamine olacaktır. Sağlık riskini temsil eden ana radyonüklidler radyoaktif sezyum ve radyoaktif iyotdur.
Radyonüklidler, meyve ve sebze veya hayvan yemi gibi gıdaların yüzeyinde birikebilir. Ayrıca, topraktan ekinlere veya hayvanlara aktarıldığından, zamanla radyoaktivite gıda içinde birikebilir. Radyoaktivite; nehirler, göller ve denizdeki balık ve deniz ürünlerinde de birikebilir.
Radyoaktivite, paketlenmiş gıdaları kirletemez; örneğin, konserve veya plastik ambalajlı gıdalar radyoaktiviteden korunur.
İnsan sağlığına zarar derecesi, radyonüklidlerin tipine ve insanların maruz kaldığı süreye bağlıdır.
Radyoaktif iyot sekiz günlük bir yarı ömre sahiptir ve haftalar içinde doğal olarak azalır. Yutulursa, vücutta, özellikle tiroid bezinde birikebilir ve özellikle çocuklarda tiroid kanseri riskini artırabilir.
Radyoaktif sezyum, radyoaktif iyottan çok daha uzun yarı ömre sahiptir ve yıllarca çevrede kalabilir. Tüm radyonüklidler gibi, radyoaktif sezyumdan radyasyona maruz kalma, uzun vadede insan sağlığı için tehdit oluşturabilir-örneğin kanser riskinde artışa neden olabilir.
Gıda ürünlerinde radyoaktivite için kabul edilebilir limitleri belirleyen standartlar, kontamine gıdaların uzun bir süre boyunca yenilmesi ve kümülatif bir doz oluşturma olasılığı dikkate alınarak düşük seviyelerde belirlenmiştir.
Gıda maddeleri ve hayvan yemleri için izin verilen maksimum düzeyler “17 Şubat 2009 tarih ve 27144 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Nükleer ve Radyolojik Tehlike Durumu Ulusal Uygulama Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik”’ ve Council Regulation (Euratom) 2016/52’de belirtilmiştir.
Kaynaklar:
- World Health Organization. 2011. FAQs: Japan nuclear concerns-https://www.who.int/hac/crises/jpn/faqs/en/
- Nuclear accidents and radioactive contamination of foods 30 March 2011-https://www.who.int/foodsafety/fs_management/radionuclides_and_food_300311.pdf
- Türkiye Atom Enerjisi Kurumu, Mevzuat, Yönetmelikler-https://www.taek.gov.tr/tr/belgeler-formlar/mevzuat/yonetmelikler/N%C3%BCkleer-ve-Radyolojik-Tehlike-Durumu-Ulusal-Uygulama-Y%C3%B6netmeli%C4%9Fi/lang,tr-tr/
- Council Regulation (Euratom) 2016/52 of 15 January 2016 laying down maximum permitted levels of radioactive contamination of food and feed following a nuclear accident or any other case of radiological emergency, and repealing Regulation (Euratom) No 3954/87 and Commission Regulations (Euratom) No 944/89 and (Euratom) No 770/90-https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:32016R0052&from=EN